Ben je als onderneming afhankelijk van de diensten van zelfstandigen zonder personeel (zzp'ers)? Dan is het van cruciaal belang dat je op de hoogte bent van de recente ontwikkelingen rond de handhaving op schijnzelfstandigheid door de Belastingdienst. Na jaren van onduidelijkheid en uitstel, heeft de fiscus aangekondigd de teugels vanaf 1 januari 2025 strak aan te trekken. Dit betekent dat opdrachtgevers nu meer dan ooit waakzaam moeten zijn om te voorkomen dat ze in de knel komen met de wet.

Het fenomeen 'schijnzelfstandigheid'

Maar wat houdt schijnzelfstandigheid precies in? In essentie gaat het om situaties waarin een zzp'er feitelijk de taken van een werknemer uitvoert, maar ten onrechte als zelfstandige wordt ingehuurd. Denk aan een vaste werkplek, vaste werktijden, persoonlijke arbeidsverplichting en een gezagsverhouding met de opdrachtgever. Wanneer deze kenmerken van een dienstbetrekking aanwezig zijn, kwalificeert de arbeidsrelatie in feite als een arbeidsovereenkomst.

De gevolgen van schijnzelfstandigheid zijn niet mals. Als opdrachtgever riskeer je naheffingen van loonbelasting, premies werknemersverzekeringen en mogelijk zelfs boetes. Daarnaast kunnen zzp'ers in zo'n geval aanspraak maken op werknemersrechten als vakantiegeld, doorbetaling bij ziekte en ontslagbescherming.

Aanleiding voor strengere handhaving

Het kabinet vermoedt dat schijnzelfstandigheid in Nederland wijdverbreid voorkomt, met name in sectoren als de zorg, het onderwijs en de bouw. Om deze praktijk een halt toe te roepen, kondigde toenmalig staatssecretaris Van Gennip in 2023 een wetsvoorstel aan om schijnzelfstandigheid tegen te gaan. Tegelijkertijd verscheen het 'Fiscaal kader ZZP Zorg', een initiatief van diverse brancheorganisaties om meer controle over arbeidsrelaties te bieden.

Hoewel beide voorstellen met de nodige kritiek werden onthaald, heeft de Belastingdienst besloten niet langer af te wachten. Uit frustratie over het uitblijven van concrete wetgeving, zal de fiscus per 1 januari 2025 de handhaving op schijnzelfstandigheid fors opvoeren.

Drie sporen van handhaving

De aanpak van de Belastingdienst omvat drie sporen:

1. Actieve samenwerking met de markt: De fiscus zal nauw gaan samenwerken met brancheorganisaties om vragen op te halen en informatie te delen. Ook staan social media- en voorlichtingscampagnes op de agenda om het bewustzijn te vergroten.
2. Specifieke aandacht voor risicovolle sectoren: Branches waarin veel onduidelijkheid bestaat over de kwalificatie van arbeidsrelaties, zoals de zorg, zullen extra in de gaten worden gehouden. Een landelijke detectiemodule moet 'verdachte' organisaties opsporen.
3. Reguliere klantbehandeling: Uiteraard zal de Belastingdienst ook tijdens de reguliere klantbehandeling alert blijven op signalen van schijnzelfstandigheid.

Aanwijzingen en naheffingen

Constateert de fiscus dat er sprake is van een verkapte dienstbetrekking? Dan volgt normaliter eerst een 'aanwijzing', waarna de opdrachtgever drie maanden de tijd krijgt om de situatie te herstellen. Vanaf 2025 komt deze aanwijzingsfase echter te vervallen. De Belastingdienst kan dan direct overgaan tot het opleggen van een naheffingsaanslag en eventuele boetes.

Het is dan ook raadzaam om nu al maatregelen te treffen. Verschillende zorgorganisaties melden dat zij reeds te maken krijgen met bedrijfsbezoeken en boekenonderzoeken door de Belastingdienst. Een vervroegde handhaving lijkt dus een reëel scenario.

Wet DBA en modelovereenkomsten

De aangescherpte handhaving maakt het des te belangrijker om goed op de hoogte te zijn van de Wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties (Wet DBA). Deze wet, die in 2016 van kracht werd, stelt opdrachtgevers en zzp'ers gezamenlijk verantwoordelijk voor de juiste kwalificatie van hun arbeidsrelatie.

Om opdrachtgevers meer houvast te bieden, introduceerde de Belastingdienst zogenaamde 'modelovereenkomsten'. Het gebruik van een dergelijke overeenkomst biedt echter geen absolute zekerheid. De fiscus beoordeelt uiteindelijk de feitelijke uitvoering van de arbeidsrelatie, niet zozeer de contractuele bepalingen.

Criteria voor een dienstbetrekking

Maar wanneer is er dan precies sprake van een dienstbetrekking? De Belastingdienst hanteert hiervoor de volgende criteria:

• Loon: Ontvangt de zzp'er een vast, salaris-achtig bedrag?
• Persoonlijke arbeid: Is de zzp'er verplicht het werk zelf uit te voeren?
• Gezagsverhouding: Bestaat er een hiërarchische relatie met instructiebevoegdheid?

Indien deze kenmerken aanwezig zijn, zal de fiscus de arbeidsrelatie al snel als een dienstbetrekking kwalificeren.

Het Deliveroo-arrest

Voor meer duidelijkheid werd lange tijd uitgekeken naar het Deliveroo-arrest van de Hoge Raad in 2023. Hoewel de Hoge Raad zelf geen nieuwe rechtsregels formuleerde, bood het arrest wel enkele algemene aanknopingspunten:

• Alle omstandigheden van het geval zijn relevant, niet alleen de contractuele bepalingen.
• De feitelijke uitvoering van de werkzaamheden is doorslaggevend.
• Relevante factoren zijn onder meer de aard en duur van het werk, de wijze van taakverdeling, de inbedding in de organisatie, de verplichting tot persoonlijke arbeid, de totstandkoming van de contractuele regeling en de beloning met bijbehorende risico's.

Lees ook: Tips voor een goed ZZP-contract

Praktische tips voor opdrachtgevers

Als opdrachtgever is het cruciaal om proactief te werk te gaan en het risico op schijnzelfstandigheid te minimaliseren. Enkele praktische tips:

1. Beoordeel arbeidsrelaties kritisch: Evalueer of jouw zzp'ers daadwerkelijk als zelfstandigen kwalificeren aan de hand van de hierboven genoemde criteria. Betrek hierbij ook de feitelijke uitvoeringspraktijk.
2. Zorg voor sluitende overeenkomsten: Leg de arbeidsrelatie vast in een duidelijke, op maat gemaakte overeenkomst die recht doet aan de zelfstandige status van de zzp'er. Maak hierbij gebruik van de juiste juridische terminologie.
3. Faciliteer echte zelfstandigheid: Geef zzp'ers de ruimte om daadwerkelijk als ondernemers te opereren. Laat hen zelf de werktijden, werkwijze en inzet van personeel bepalen. Vermijd strikte aansturing en een gezagsverhouding.
4. Blijf op de hoogte: De wetgeving rond arbeidsrelaties is aan verandering onderhevig. Blijf daarom op de hoogte van de laatste ontwikkelingen en jurisprudentie.
5. Schakel juridische expertise in: De beoordeling van arbeidsrelaties is complex en de consequenties van schijnzelfstandigheid zijn groot. Aarzel daarom niet om juridisch advies in te winnen bij specialisten op dit gebied.

Lees ook: De Rechten en Plichten van ZZP-ers

Tot slot

De tijd dat opdrachtgevers de kwestie van schijnzelfstandigheid konden negeren, is voorbij. Met de aangekondigde verscherpte handhaving door de Belastingdienst, is het van groot belang dat je als onderneming de juiste maatregelen neemt. Alleen zo voorkom je dat je in aanraking komt met de fiscus en de bijbehorende naheffingen en boetes. Wees je bewust van de risico's en handel proactief om jouw organisatie te beschermen.

Twijfel je of jouw zzp-overeenkomsten nog passen bij de huidige situatie van je bedrijfsvoering? Wij zijn graag voor je beschikbaar en staan je graag te woord. Bel ons op 085-0201010 en vraag naar advocaat mr. Marco Swart.

Lees ook: Zo vind je de beste arbeidsrechtadvocaat!