Relatiebeding in ZZP-contract niet altijd te handhaven

Vaak staat in een ZZP-contract een relatiebeding opgenomen. Veel ZZP-ers vragen zich af of zij aan zo’n relatiebeding zijn gebonden. Op het eerste gezicht lijkt een relatiebeding in een ZZP-contract makkelijk rechtsgeldig overeengekomen te kunnen worden, maar dit kan in de praktijk toch anders uitpakken. In de praktijk blijken er namelijk goede mogelijkheden denkbaar om als ZZP-er wel onder een gesloten relatiebeding uit te kunnen komen.

Een relatiebeding in een ZZP-contract beperkt de ZZP-er in zijn mogelijkheden om na beëindiging van het ZZP-contract werkzaamheden te verrichten voor de relaties van de opdrachtgever. De opdrachtgever stelt vaak een belang te hebben bij het opnemen van zo’n beding. Het belang van de opdrachtgever kan eruit bestaan dat de opdrachtgever wil voorkomen dat de ZZP-er werkzaamheden gaat verrichten voor de relaties van de opdrachtgever die concurrerend zijn.

Minder wettelijke bescherming met zzp-contract

In tegenstelling tot het relatie- en concurrentiebeding in een arbeidscontract, zijn aan een relatiebeding in een ZZP-contract minder wettelijke beperkingen gebonden. Indien een relatiebeding in een arbeidscontract wordt opgenomen, stelt de wet hieraan duidelijke beperkingen en voorziet de wet ook in de mogelijkheid de rechter te vragen om het relatiebeding te vernietigen of de werking ervan te matigen (art. 7:653 BW). Voor een relatiebeding in een ZZP-contract bestaat zo’n uitgebreide wettelijke voorziening niet.

Dat neemt niet weg dat ook bij een ZZP-contract mogelijkheden bestaan om onder een gesloten relatiebeding uit te komen. De belangrijkste algemene wettelijke beperking die de ZZP-er beschermt, zijn de beperkingen die de wet stelt aan het boetebeding (art. 6:91 BW). Daarnaast mag het relatiebeding niet naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zijn (art. 6:248 BW).

Onaanvaardbaar beroep op relatiebeding

Grofweg komt het erop neer dat een opdrachtgever een ZZP-er alleen mag houden aan een relatiebeding als de opdrachtgever daarbij belang heeft. Indien de opdrachtgever geen enkel belang heeft bij het houden van een ZZP-er aan het relatiebeding, zal dit door de rechter al snel kunnen worden opgevat als zijnde onaanvaardbaar in strijd met de maatstaven van redelijkheid en billijkheid.

ZZP-contract met intermediiair

Een specifieke situatie betreft die waarin je als ZZP-er via een intermediair wordt uitgeleend. De vraag komt dan op of de intermediair je als zzp-er mag houden aan een relatiebeding om voor de inlener te gaan werken. In art. 9a Waadi is namelijk een zogenoemd belemmeringsverbod opgenomen. Daarin is bepaald: "Degene die arbeidskrachten ter beschikking stelt legt geen belemmeringen in de weg voor de totstandkoming van een arbeidsovereenkomst na afloop van de terbeschikkingstelling tussen de ter beschikking gestelde arbeidskracht en degene aan wie hij ter beschikking is gesteld." De vraag is of dit belemmeringsverbod niet alleen geldt voor arbeidscontracten maar ook voor overeenkomsten van opdracht.

Het Gerechtshof 's-Hertogenbosch heeft op 1 september 2020 (ECLI:NL:GHSHE:2020:2705) hierover een uitspraak gedaan. "Voor toepasselijkheid van de Uitzendrichtlijn en de Waadi is aldus niet vereist dat tussen de arbeidskracht en het uitzendbureau een arbeidsovereenkomst is overeengekomen. Ook wanneer een uitzendbureau een zelfstandige (zzp’er) ter beschikking stelt aan een inlenende onderneming om daar onder leiding en toezicht van deze inlener te werken zijn de Uitzendrichtlijn en de Waadi van toepassing. Hieruit volgt dat in het onderhavige geval, waarin sprake is van een overeenkomst van opdracht tussen [appellante] en [geïntimeerde] , het belemmeringsverbod van art. 9a Waadi onverminderd van toepassing is." In 2022 oordeelde de Hoge Raad dat het belemmeringsverbod ook van toepassing kan zijn wanneer een ZZP'er op basis van een overeenkomst van opdracht ter beschikking wordt gesteld aan een inlener, mits de ZZP'er daarbij werkzaamheden verricht onder toezicht en leiding van de inlener.

Deze uitspraak bevestigt dat het voor intermediairs lastig is om uitzendkrachten, gedetacheerde werknemers of zzp’ers tegen te houden als zij na afloop van een detacheringsopdracht besluiten bij of voor de inlener te gaan werken.

Lees ook: De juridische reikwijdte van het Belemmeringsverbod

ZZP-contract blijkt in praktijk arbeidscontract

Een andere uitweg die een ZZP-er heeft is de navolgende. Door het opnemen van een uitgebreid relatiebeding, eventueel gekoppeld aan een concurrentiebeding in het ZZP-contract, gaat het ZZP-contract sterk lijken op een arbeidscontract. Partijen zijn niet geheel vrij om zelf te bepalen of zij een ZZP-contract of arbeidscontract hebben gesloten. Naarmate de werkzaamheden die worden verricht steeds meer lijken op die van een gewoon arbeidscontract, zal een ZZP-contract door een rechter eerder als een arbeidscontract kunnen worden gezien, zeker als aan de wettelijke definitie van het arbeidscontract is voldaan. Hierover bestaat uitgebreide rechtspraak.

Boetebeding op relatiebeding zzp-contract

Tot slot is het van belang om vast te stellen of in het ZZP-contract een rechtsgeldige boete is bepaald bij overtreding van het relatiebeding. Een boetebeding moet namelijk aan wettelijke randvoorwaarden voldoen, anders is dit beding op grond van de wet (gedeeltelijk) vernietigbaar. Indien inderdaad een rechtsgeldige boeteclausule is opgenomen, loopt de ZZP-er grotere risico’s dan als zo’n boetebeding ontbreekt. Bij het ontbreken van een boetebeding zal de opdrachtgever zelf in actie moeten komen. De rechter heeft voorts altijd het recht een boete billijkheidshalve te matigen.

Rechtspraak over relatiebeding in zzp-contract

In deze casus was sprake van een bedrijfsarts die als zzp-er is gaan werken in opdracht van een klant van een opdrachtgever. De rechter oordeelt dat de zzp-er weliswaar in strijd heeft gehandeld met de afspraken en dat de zzp-er daarom in principe een contractuele boete verschuldigd is. De rechter is echter bevoegd om de gevorderde boete te matigen en doet dat hier ook vanwege de korte duur van de samenwerking tussen de zzp-er en de opdrachtgever en de relatief beperkte betekenis die de klant van de opdrachtgever, waarvoor de zzp-er werkzaam was, voor de opdrachtgever had.

Meer informatie over relatiebeding in zzp-contract

Meer informatie over het concurrentiebeding lees je in ons artikel: Conflict over concurrentiebeding. Wens je als opdrachtgever een waterdicht relatiebeding in het ZZP-contract? Neem dan met een van onze gespecialseerde advocaten contact op voor verder advies.