Het kan ook jou als werkgever overkomen. Een werknemer die plotseling vermeende misstanden binnen je bedrijf naar buiten meent te moeten brengen. Het overkwam in 1998 de Europese Commissie met EU-ambtenaar Paul van Buitenen in de hoofdrol. Deze storm heeft geleid tot een gedragscode van de Stichting van de Arbeid (het overlegorgaan tussen werkgevers en werknemers dat de overheid adviseert). Deze kan verstrekkende gevolgen hebben bij de beslechting van arbeidsconflicten.
Wat is klokkenluiden? Volgens de Stichting van de Arbeid is klokkenluiden het door een werknemer naar buiten toe bekend maken aan personen die mogelijk actie daartegen zouden kunnen ondernemen van vermoedens van illegale of amorele praktijken, die plaatsvinden onder verantwoordelijkheid van de werkgever en waarbij een groot maatschappelijk belang in het geding is.
De Stichting van de Arbeid heeft bij de totstandkoming van haar verklaring oog gehad voor de belangen van de ondernemingen bij een dergelijke regeling. Die kunnen immers door een wilde actie van een werknemer behoorlijk in diskrediet komen. Dat leidt vaak tot aanzienlijke imagoschade, vaak onterecht. Daarnaast komt de arbeidsverhouding onder grote spanning te staan. Uit onderzoek bleek dat zowel werkgevers als werknemers behoefte hadden aan een gedragscode.
Misstanden of misverstanden?
Centraal in de gedragscode van de Stichting van de Arbeid staat dat de werkgever zelf zorg dient te dragen voor een interne voorziening, bijvoorbeeld een vertrouwenspersoon, waar werknemers hun vermoedens van misstanden kunnen melden. De Stichting moedigt een bedrijfscultuur aan waarin sprake is van transparantie, zorgvuldigheid en integriteit. Werknemers en werkgever moeten elkaar de ruimte kunnen geven voor het uiten van kritiek zonder dat afwijkend gedrag meteen de kop wordt ingedrukt. Een dergelijke bedrijfscultuur draagt naar de mening van de Stichting bij aan het voorkomen van misstanden, die overigens vaak ook misverstanden blijken te zijn.
Eerst intern bespreken
Werknemers worden pas geacht de vermeende misstanden binnen je onderneming naar buiten te brengen als er binnen uw onderneming niets met zijn vermoedens (kunnen) worden gedaan. Dat kan bijvoorbeeld het geval zijn als je oordeelt dat de geuite vermoedens ongefundeerd zijn. Maar ook als je de uitkomsten van je onderzoek niet met de melder terugkoppelt, kan de betrokken werknemer zijn vermoedens van misstanden ongestraft naar buiten brengen. Met elkaar communiceren is ook hier het devies. Net zo lang met elkaar in gesprek blijven tot uw standpunten met elkaar zijn te verenigen.
Inmiddels heeft het neusje van de zalm van ondernemend Nederland een interne bedrijfsregeling waar werknemers vermeende misstanden kunnen melden. Koninklijke Shell Nederland heeft een centrale vertrouwenspersoon aangesteld. De Algemene Rekenkamer heeft een vertrouwenspersoon integriteit. Bij Philips kun je zelfs 24 uur per dag en 7 dagen per week met je klachten bij een "hotline" terecht. Ook elders zijn er bedrijfscodes over integriteit opgesteld.
Uitzonderingen op de regel dat de werknemer vermeende misstanden eerst intern dient te melden zijn er volgens de Stichting van de Arbeid ook. Een uitzonderingssituatie is bijvoorbeeld de vrees dat bewijsmateriaal betreffende het vermoeden zal worden verduisterd of vernietigd. Duidelijke aanwijzingen voor represailles is ook een uitzonderingsgrond, evenals andere acute gevaardreiging. Op grond van art. 160 van het Wetboek van Strafvordering is de werknemer immers verplicht bij Justitie aangifte te doen.
Media vermijden
Van de werknemer die een misstand extern meldt, mag worden verlangd dat hij "de meest in aanmerking komende instantie" benadert. Hij moet daarbij oog blijven houden voor het belang van de onderneming bij zo gering mogelijke schade. Het ligt volgens de Stichting van de Arbeid voor de hand dat de externe melding allereerst wordt gedaan bij de bevoegde instanties en niet bij de media. Het zal niet eenvoudig zijn voor de klokkenluider om aannemelijk te kunnen maken waarom de gang naar de media noodzakelijk was om de misstand aan de orde te stellen.
Naar het oordeel van de Stichting van de Arbeid verdient een klokkenluider die zorgvuldig handelt bescherming. De werknemer die de door de Stichting uitgezette procedurepaden doorloopt zal handelen als een goed werknemer. Als het onverhoopt tot een procedure moet komen, bijvoorbeeld ter beëindiging van het dienstverband, zal het correcte handelen van de werknemer niet tot enig nadeel voor hem mogen leiden, zo luidt de wat cryptische omschrijving. Het gevolg kan met andere woorden zijn dat de betrokken onderneming dan een flinke ontslagvergoeding aan de betrokken werknemer verschuldigd dient te zijn.
Alhoewel dat niet met zoveel woorden staat beschreven, vloeit uit deze gedragscode ook voort dat de werkgever die deze procedurele regels correct volgt, geacht zal worden als een goed werkgever te hebben gehandeld. Als desondanks een werknemer met vermeende mis(ver)standen naar de media stapt, heeft u als werkgever een betere kans om het verwijtbare handelen van uw werknemer bij de rechter aan de orde te stellen. U heeft dan immers in tegenstelling tot de Don Quichotte binnen uw bedrijf als goed werknemer gehandeld.
